Signalen van burnout

Stress is onze persoonlijke reactie op een gebeurtenis of situatie. Dat wisten de oude Grieken al, zoals blijkt uit de uitspraak van Epictetus. Deze persoonlijke reactie kan functioneel zijn, bijvoorbeeld door weg te springen voor een naderende auto, maar ook disfunctioneel. Als iemand zich kwaad maakt doordat hij in de file staat en daardoor te laat komt voor een afspraak, kan hij deze ergernis niet functioneel benutten en omzetten in actie richting het gewenste resultaat (snel doorrijden en op tijd komen).

Stres als vriend
Met een functionele reactie op een gebeurtenis veranderen we een mogelijk gevaarlijke situatie in een positieve uitkomst. Dit is kortdurende stress, ook wel positieve stress genoemd. Door kortdurende stress komen we tot maximale prestaties waarover we achteraf een goed gevoel hebben. Omdat de spanning maar kort duurt, krijgt het lichaam daarna voldoende tijd om te herstellen. Spanning kan voor betere of zelfs uitzonderlijk goede prestaties zorgen. We kunnen ons beter concentreren, onze zintuigen werken beter en ons geheugen is scherp.

Stress als vijand
Een disfunctionele reactie lost het probleem niet op en verbetert onze positie ten opzichte van de (bedreigende) gebeurtenis niet. Met een overvolle agenda, deadlines, files en een druk avondprogramma is het moeilijk om alle afspraken na te komen en in voldoende mate en met plezier uit te voeren. Ook een druk huishouden met zorg voor kinderen of mantelzorg voor ouders of familie kan veel stress opleveren. Als hier een idee ontstaat dat u de situatie, die u als bedreigend ervaart, niet aankunt, en dat houdt dagen aan, dan is hier sprake van een langdurige of negatieve stress.

Aanhoudende, langdurige, negatieve stress kan leiden tot diverse gezondheidsklachten, zoals burn-out.

Burn-out
Burn-out bestaat uit verschijnselen als emotionele en lichamelijke uitputting, afkeer van het werk en gevoelens van verminderde competentie. Burn-out is een vicieuze cirkel met chronische overbelasting als beginpunt. Burn-out kan worden gezien als een uitputtingsreactie van lichaam en geest op een soms jarenlange periode van werkstress.

De eerste signalen van burn-out zijn:

• Concentratieproblemen. Lezen gaat bijvoorbeeld steeds moeilijker, omdat u de tekst niet kunt onthouden en deze niet goed opneemt.
• Toename van vergeetachtigheid. Notities maken wordt noodzakelijk.
• U ervaart grote schommelingen in uw stemming. U bent bijvoorbeeld snel ontroerd, driftig, blij of teleurgesteld.
• U piekert veel.
• Beslissingen (ook kleine beslissingen) nemen wordt steeds moeilijker.
• Slaapproblemen. U hebt inslaap- en/of doorslaapproblemen, of u wordt regelmatig badend in het zweet en angstig wakker.
• U maakt steeds meer fouten.
• U hebt moeite hoofd- en bijzaken te onderscheiden.
• U ervaart vaak een gevoel van gespannenheid en irritatie.
• Lusteloosheid. U kunt uzelf steeds minder tot handelen aanzetten. U hebt geen zin en energie om ’s morgens op te staan en naar het werk te gaan.
• Cynisme. U zet zich af van en voelt onverschilligheid naar uw werk- en privésituatie.
• Toenemende onzekerheid. U gaat zich steeds minderwaardiger voelen.
• Seksuele problemen. U ervaart weinig zin of impotentie.
• Versmalling (zich in de diepte storten en in de breedte beperken). U stort zich steeds meer op uw taak en vergeet hierdoor aandacht te geven aan andere zaken, zoals sociale contacten en hobby’s.
• U steekt steeds meer tijd in uw werk om de opgelopen achterstand door slecht functioneren in te halen.
• U bent snel moe, vaak verkouden of grieperig.

Je hoeft niet ziek te zijn om beter te worden

Positieve psychologie concentreert zich op de sterktes, op wat goed gaat en op het creëren van een positief beeld voor de toekomst. Daarmee draagt deze benadering bij aan het herstel, ontwikkeling en vertrouwen van mensen zodat ze zelf hun problemen kunnen oplossen.

“Mensen hebben de gewoonte het verhaal te worden dat ze vertellen”

Kijk rondom je. Succes komt niet vanzelf, geluk komt niet vanzelf, vooruitgang komt niet vanzelf. Daar moeten we hard voor werken. Maar als we niet de verbeeldingskracht en positieve energie bezitten, dan zal ook hard werken niet het gewenste resultaat opleveren. Mensen die geloven in zichzelf hebben succes, mensen die overtuigd zijn dat ze het verdienen hebben geluk en mensen die een positieve toekomstvisie weten te creëren zorgen voor de vooruitgang. Mensen hebben de gewoonte het verhaal te worden dat ze vertellen.

Meer welbevinden en minder psychische klachten met positieve psychologie
Positieve psychologie concentreert zich dus op het ervaren van psychologische flexibiliteit, positieve emoties, het onderkennen en gebruiken van sterktes en talenten, optimisme, compassie en positieve relaties. Al deze factoren hebben een grote invloed op het welbevinden van mensen. Dat hebben de onderzoeken, van onder andere door het Trimbos Instituut en de Universiteit Twente, aangetoond. Het uitgangspunt in deze onderzoeken is dat het bevorderen van deze vermogens tot een betere positieve geestelijke gezondheid leidt, dat wil zeggen een groter vermogen om een plezierig, succesvol, sociaal en zinvol leven te leiden. Mensen met een betere positieve geestelijke gezondheid hebben minder kans op psychische klachten, verzuimen minder op hun werk en zijn in het algemeen productiever en creatiever.

“Gelukkige mensen zijn niet gelukkig omdat ze nooit lijden, maar omdat ze in staat zijn om te groeien door hun tegenslag”

Ook zijn positief georiënteerde mensen beter in staat om te gaan met chronische en ernstige lichamelijke ziektes en blijkt dat mensen persoonlijk groeien door tegenslag.

Train jouw welbevinden
Een persoonlijke coach die oog heeft voor jouw sterktes, talenten en emoties kan een bijdrage leveren aan jouw ontwikkeling en kan bijdragen aan jouw succes. Is dat niet jouw “cup of tea” dan kun je ook online jouw mentale conditie trainen via psyfit.nl. In deze training krijgen de deelnemers via een zestal principes, zoals het richting geven aan je leven, stimuleren van positieve emoties en leven in het hier en nu, meer inzicht in hun sterke punten en hoe met de dagelijkse beslommeringen van het leven om te gaan.

Waarom?
Wanneer u zich goed voelt, bent u veerkrachtiger en heeft u meer grip op uw leven.

Ondanks de nadelige gevolgen van langdurige stress en de signalen die het lichaam afgeeft, zijn er toch mensen die deze signalen negeren. Zij gaan gewoon door op de ingeslagen weg en doen er soms zelfs nog een schepje bovenop. Zou dit te maken hebben met het feit dat stress ook een aantal voordelen heeft? Compernolle noemt in zijn boek Stress: vriend en vijand: de aanpak van stress, thuis en op het werk de volgende ‘voordelen’ om in stress te volharden:

• Door stress lijkt iemand belangrijk. Wie er gestrest uitziet, geeft de indruk hard te werken en iets belangrijks te doen.

• Stress helpt persoonlijke afstand te bewaren en intimiteit te vermijden. Wie stress ervaart, heeft geen tijd voor gezelligheid, de problemen van een ander of simpelweg voor een kletspraatje.

• Stress is een excuus om verantwoordelijkheden te ontlopen. Wie onder stress staat, heeft geen tijd voor bijvoorbeeld huishoudelijke klussen.

• Stress geeft een kick. Iemand raakt gewend aan de adrenaline die steeds vrijkomt.

• Stress helpt succes te vermijden door een lagere prestatie. Langdurige stress zorgt dat iemand slechte prestaties levert. Zo is deze persoon ervan verzekerd dat hij geen promotie zal maken en geen nieuwe verantwoordelijkheden zal krijgen.

• Stress is een goed excuus om ongezond te leven. Van iemand die erg gestrest is, begrijpt men dat hij te veel eet, te veel rookt, te veel drinkt of te weinig beweegt.

• Stress is een goede reden om afspraken niet na te komen. (‘Sorry, ik moet een deadline halen, ik kan echt niet komen!’)

• Stress kan een reden zijn om autoritair te managen: om veel te sturen en weinig inbreng van medewerkers toe te staan.

Met stress omgaan en langdurige, negatieve spanning ombuigen naar kortdurende, positieve stress is niet altijd eenvoudig. De verleiding is groot om met nóg meer inspanning alsnog te proberen de gewenste resultaten te bereiken. Ook een poging om de stress te beheersen, door bijvoorbeeld even te pauzeren (wat niet meteen werkt zoals gehoopt), kan stress opleveren.

Komt dit u bekend voor?
‘Ja, ik weet dat ik te druk bezig ben en er eigenlijk iets aan zou moeten doen. Maar ja, ik heb geen tijd voor ontspanning. Ik heb al van alles geprobeerd en het werkt gewoon niet.’

Wilt u toch opnieuw proberen om uw stress onder controle te krijgen, dan kan ik u aanraden om te onderzoeken waarom een of meerdere bovengenoemde voordelen voor u belangrijk zijn. Want zolang uw onbewuste denkpatronen uw gedrag beïnvloeden, zal stress uw vijand blijven.

Bron: Prevaes, M & Bloemraad, A. (2019). Met stress in balans. Educatief B.V.

Met behulp van nieuwe technologie doen we ons werk steeds sneller, we proppen de indrukken en gebeurtenissen in een steeds kortere tijdspanne. Door het tempo van de veranderingen, gedreven door de technologie, zijn we in staat om alles in een veel kortere tijd af te ronden, beleven en ervaren, dan een jaar geleden. In dit opzicht kun je zeggen dat drie maanden van dit jaar gelijk staat aan vier maanden van vorig jaar. We proberen zo goed mogelijk te voldoen aan de steeds groeiende en veranderende verwachtingen zowel op ons werk als in privé. Blijf alert, verhoog je effectiviteit, blijf op de hoogte van de ontwikkelingen, blijf…. Het is nooit genoeg!

Waar blijft in deze jacht naar resultaten tijd voor onszelf, tijd voor bezinning, voor het opbouwen van waardevolle en zinvolle relaties en bespiegeling van onze indrukken? Tijd voor het opsnuiven van koffiearoma en proeven van de echte smaak van het kopje thee?

Mijn advies: neem pauze, maak het jouw keuze. Ervaar de wereld rondom je, wees bewust van elke stap die je maakt, van de glimlach van het kind dat jou passeert. Adem in en adem uit – maak je hoofd leeg voor een paar seconden. Wees bewust van al je zintuigen: wat zie je, wat ruik je, wat hoor je, wat voel je, wat proef je?

Groet je collega met aandacht; kijk hem of haar aan  – kun je de persoon begroeten met een oprechte glimlach? Wat zegt dat over jou? Wat zegt dat over jouw collega?

Stap uit de mallemolen, ervaar vrijheid van eigen keuzes, wees authentiek, hervind je passie en overtref je eigen verwachtingen en niet die van een ander.

Nu, dat het werk met steeds minder mensen uitgevoerd moet worden, stijgt de werkdruk. In sommige gevallen is dit niet te voorkomen, al weet de werkgever dat de werkdruk omlaag zou moeten. In veel organisaties moeten de werknemers zelfs rekening houden met verhoging in plaats van verlaging. 

Als de oplossing niet gevonden kan worden in verlaging van de werkdruk, waar dan wel?
Recente onderzoeken van experts in burn-out en bevlogenheid tonen aan dat mensen een hoge werkdruk geen probleem vinden mits op hun werkplek voldoende energiebronnen aanwezig zijn. Belangrijkste energiebronnen zijn van sociale aard zoals een goede sfeer op het werk en voldoen aan de verwachting van anderen. Daarnaast willen de medewerkers een zinvolle bijdrage aan de missie van de organisatie leveren en het werk doen dat in overeenstemming is met hun competenties. Het ontbreken van leer- en ontwikkelmogelijkheden, negatieve feedback en ontoereikend leiderschap dempen de motivatie van de werknemers.

Leiderschap dat ontwikkeling, zelfstandigheid en vertrouwen van de medewerkers stimuleert, heeft een positieve invloed op tevredenheid en daarmee op de prestaties van de medewerkers.

De oplossing voor de werkstress ligt niet in het verlagen van de werkdruk maar in het versterken van de energiebronnen en in goed leiderschap.

Arbeid maakt gezond

Psychologie van arbeid concentreert zich vaak op de negatieve gevolgen van werk zoals hoge werkdruk, werkstress, burn-out en daarmee gepaard gaand ziekteverzuim. Terwijl er ook de werknemers zijn die dag in dag uit onder hoge werkdruk staan en toch geen vermoeidheid vertonen, niet opbranden en vrolijk hun werk doen. Wat is het verschil tussen deze werknemers en andere die soms maar met moeite de werkdag door komen?

Dat werk ziek maakt is algemeen bekend. En aan het creëren van dit beeld helpen de media en de politiek graag mee. De onderzoekers becijferen dat er in Nederland maar liefst meer dan een miljoen mensen jaarlijks het risico op een burn-out en andere werk gerelateerde psychische ziektes loopt. Met name onder jongeren is werkstress de afgelopen jaren enorm toegenomen.

Minder bekend zijn de onderzoeken die aantonen dat het werk, gedefinieerd als: “doelgerichte, gestructureerde activiteit met een zeker verplichtend karakter” van groot belang is voor de geestelijke gezondheid. Uit die onderzoeken blijkt namelijk dat het ontbreken van werk dezelfde schadelijke gevolgen kan hebben als een te hoge werkdruk. Dat wil zeggen dat gedwongen werkloosheid tot depressies, alcoholisme, psychosomatische klachten en zelfs tot zelfmoord kan leiden. Hoezo ‘gelukkig zonder werk’?

Het mag duidelijk zijn: het werk maakt zowel ziek als gezond! Welke gevolgen het werk op een persoon heeft is afhankelijk van een aantal factoren, de belangrijkste daarvan is de houding die de persoon heeft ten opzichte van het werk.

Herkent u zich in de volgende stellingen:

• U neemt initiatieven en geeft actief richting aan uw eigen leven.
• U genereert uw eigen positieve feedback.
• U heeft plezier in uw werk.
• U bent ook buiten uw werk bevlogen.
• Uw waarden en normen komen overeen met die van de organisatie.
• Als u al moe bent dan bent u meestal moe maar voldaan.
• U leeft niet om te werken, maar heeft hobby’s en activiteiten buiten uw werk om.

Heeft u de meeste stellingen met ja beantwoord, dan bent u waarschijnlijk bevlogen in uw werk. Zo niet, dan kunt u erover nadenken wat u in uw carrière kunt veranderen om toch dagelijks fluitend naar uw werk te gaan.

Stress? Wat vertelt uw lichaam?

Dagelijks gebeuren er dingen die ons evenwicht kunnen verstoren. Om zo min mogelijk last te hebben van stress is het belangrijk dat u weet wanneer uw interne evenwicht wordt verstoord. Dat inzicht kunt u krijgen door u bewust te zijn van spanning of andere veranderingen in uw lichaam en de situatie waarin dat het geval is.

Met de volgende vragen kunt u onderzoeken of uw lichaam stresssignalen (een vecht- of vluchtreactie) vertoont, wanneer dat zo is en hoe lag de stressreactie duurt.

In dit eerste lijstje vindt u diverse voorbeelden van hoe uw lichaamshouding informatie geeft over de spanning die u ervaart.

Wat voelt u?
Ga rustig zitten en ervaar of de volgende signalen op u van toepassing zijn:

• Zijn uw schouders hoog opgetrokken?
• Hebt u rimpels in uw voorhoofd?
• Zijn uw wenkbrauwen gefronst?
• Zijn uw spieren gespannen?
• Houdt u uw pen, boek of schrift krampachtig vast?
• Houdt u uw lippen stijf op elkaar?
• Klemt u uw kaken stijf op elkaar?
• Hebt u de gewoonte om te tandenknarsen?
• Zit u op het puntje van uw stoel?

Hebt u meerdere vragen met ja beantwoord, dan hebt u een gespannen lichaamshouding.

Een gespannen lichaamshouding kan zowel het gevolg als de oorzaak van stress zijn. Deze houding vertelt u dat u last van stress hebt, als u door stress spanning heeft opgebouwd in uw lichaam. Andersom kan stress ook juist worden veroorzaakt door een gespannen lichaamshouding, omdat een constante spanning in de spieren hoofdpijn, pijn in de nek en schouders en rugklachten kan veroorzaken.

Geeft uw lichaam stress aan?
Met behulp van dit tweede lijstje kunt u achter komen of uw lichaam stresssignalen (een vecht- of vluchtreactie) vertoont, en op de punt stat om te reageren op de situatie die u op dit moment als bedreigend ervaart:

• Is uw ademhaling oppervlakkig? Ziet u bij het ademhalen uw borst (borstademhaling) of uw buik (buikademhaling) op en neer gaan?
• Is uw ademhaling versneld?
• Is uw hartslag versneld?
• Voelt u uw hartslag in uw keel of in uw slapen?
• Zijn uw handpalmen klam en/of voelt u parels zweet op uw voorhoofd?
• Voelt u zich heel scherp en alert?

Als u de meeste vragen met ja beantwoordt, is uw lichaam gereed om te reageren.

Wanneer heeft u hier last van?
Het volgende lijstje helpt u om erachter te komen welke situaties bij u een stressreactie (vecht- of vluchtreactie) oproepen en hoe lang de stressreactie aanhoudt.

• Kunt u aangeven in welke situatie(s) u stressreacties van uw lichaam voelt?
• Is het voor u mogelijk om (lichamelijk) te reageren in zo’n situatie?
• Houdt de situatie en daarmee uw lichamelijke geprikkeldheid of alertheid uren of dagen aan?
• De situatie waarop u reageerde, is opgelost (verdwenen). Wat gebeurt er dan met uw lichamelijke geprikkeldheid of alertheid? Verdwijnt die of houdt die alsnog uren of dagen aan?

Houdt de spanning uren of dagen aan, dan hebt u een grote kans om lichamelijke, emotionele en gedragsmatige gevolgen te ondervinden, bijvoorbeeld: hoofdpijn, pijn in de nek en schouders, vermoeidheid, slapeloosheid, prikkelbaarheid en impulsiviteit.

Ons leven wordt ons steeds makkelijker gemaakt. Voor de boodschappen hoeven we onze comfortabele stoel niet meer uit, want we hebben Albert die de boodschappen thuisbrengt en Bol.com waar we onze sinterklaascadeautje kunnen kopen. 

We hoeven niet meer naar de bioscoop, want de nieuwste film wordt direct naar onze digitale TV gestuurd. Een loopje naar de brievenbus is ook overbodig. Brieven schrijven doen we in dit e-mail- en Skype- tijdperk toch niet meer. Nu kan je zelfs echte (papieren) Kerst- en verjaardagskaarten via internet bestellen en versturen.

De mogelijkheden zijn onbegrensd. Om de files te bestrijden en het milieu te beschermen doen we aan telewerken, voor sport gebruiken we Wii, netwerken bouwen we op LinkedIn en Facebook en in plaats van een opleiding of een training in een zaal met andere lotgenoten te volgen, kunnen we voor een internetversie kiezen.

Het leven kan niet makkelijker! Vanuit je wiegje tot je sterfbed hoef je het comfort van je eigen huis niet te verlaten, want ja zelfs seks wordt op het internet in overvloed aangeboden.

Maar worden we hier ook echt gelukkiger van? Vergeten we in deze vloedgolf van e-mail, e-matching, e-coaching, e-everything, niet het belang van sociale contacten. Echte, niet via één of en ander medium. Als we niet meer naar kantoor of een sportschool hoeven, hoe komen we dan nog in contact met elkaar? Als bij het leren en trainen de interactie met anderen niet meer bestaat, hoe leren we dan communiceren, non-verbale taal te begrijpen, empathie en compassie te ontwikkelen? 

Begrijp me niet verkeerd, ik ben heel blij met allerlei mogelijkheden. Want nu kan ik regelmatig met mijn beste vriendin in Slovenië praten en hoef ik in stormende regen niet naar de videotheek te lopen. Toch kan ik mij niet voorstellen om mijn leven achter het beeldscherm door te brengen. Om te leren heb ik de spiegel in de ogen van de ander nodig. Om mijn leven als zinvol te ervaren wil ik horen, zien, ruiken, proeven en voelen.
En u?

Druk, druk, druk …

We werken veel en we werken graag. Druk, druk, druk,… is een uitroep die vaak met een brede glimlach vergezeld gaat. Deze glimlach geeft aan: ik ben succesvol, geliefd, gerespecteerd en tevreden met wat ik doe.

Ondanks de drukte, lange dagen en volle agenda, zal zo iemand niet snel over de werkdruk klagen of risico lopen op een burn-out.

Dat betekent ook dat werk en werken op zich ons niet ziek maakt. Werk betekent immers sociale contacten, ontwikkeling, het geeft voldoening en richting aan ons leven. Anders zou niet bijna de helft van de Nederlanders actief zijn als vrijwilliger.

Klachten over een te hoge werkdruk, overspannen werknemers en uitval door burn-out zegt in principe: IK VIND MIJN WERK NIET MEER LEUK!

Waar vroeger voldoende tijd was voor een praatje met de klant, patiënt of een spelletje met de kinderen, is het nu lopende band werk van rapportages invullen, bedden verschonen en veel te grote groepen kinderen in bedwang houden.

Daarom is het zeker belangrijk dat de werkgevers aandacht besteden aan de inhoud van een functie, tijdsdruk en omgevingsfactoren. Maar nog belangrijker is een mogelijkheid voor inspraak, regelmogelijkheden en vormgeving van eigen werk door de werknemers zelf. Mogelijkheid voor sociale contacten, ontspanning en regelmatige wisseling van de werkzaamheden maken het werk veel draagbaarder dan een ergonomische stoel of een smartphone.

Overuren, lange werkdagen en een hoge werklast zijn niet per definitie een recept voor burn-out. Maar als die drie factoren aangevuld worden met het ontbreken van sociale steun, een knorrige baas en saaie werkzaamheden, dan zal dat zelfs bij een gewone werkweek zonder overwerk en een lage werklast tot ontevredenheid en burn-out leiden.

Aandacht voor de werknemer, een verdiend compliment, respect en waardering voor de inspanningen kunnen wonderen verrichten. Een werknemer met een gezonde dosis zelfvertrouwen, zelfrespect, die goed is in communiceren en grenzen stellen zal niet zo snel bezwijken onder hoge werkdruk, maar zal dat zelfs als plezierig en uitdagend ervaren.

Daarom is het niet voldoende om alleen naar de verantwoordelijkheden van een werkgever te kijken als het gaat om de psychische gezondheid van de werknemers. Net zo belangrijk is de vraag die gesteld kan worden aan de werknemer: Waarom kan je de werkdruk niet aan?

Emoties zijn net virus. Onderzoek wijst uit dat mensen die met een depressief persoon een gesprek voeren, na afloop significant ongelukkiger zijn. Wij pikken bewust of onbewust feilloos de stemming van anderen op. In de psychologie heet dit fenomeen emotionele besmetting.

Emoties en stemmingen kleuren onze informatieverwerking en vaardigheid om besluiten te nemen. Het is dus goed om niet alleen aandacht te besteden aan wat er wordt gezegd of wordt gedaan, maar ook aan welke gevoelens een rol spelen. Een goede stemming is van invloed op het individuele en het bedrijfsresultaat.

Hoe logisch het ook klinkt dat een optimistische stemming tot betere resultaten leidt, de praktijk wijst uit dat emoties geen dagelijks onderwerp van gesprek zin op het werk. Bij vergaderingen wordt niet geïnformeerd naar de gemoedstoestand van de groepsleden. Terwijl een kort rondje van “Hoe voel ik mij vandaag?” kan voorkomen dat we onze kostbare tijd verspillen aan onnodige misverstanden, frustraties en conflicten.

Bron: Dominique Haijtema; ‘Psychologie op de werkvloer. Hoe wij onszelf en anderen dagelijks voor de gek houden’ (2008)